Het Vlaams jeugddelinquentierecht wordt op verschillende punten gevoelig aangescherpt. Het gaat om aanpassingen in uitvoering van het ‘Vlaams Actieplan Jeugddelinquentie’ van 2023. Met dat plan engageert de Vlaamse regering zich tot enkele concrete stappen om de jeugdcriminaliteit in het gewest drastisch terug te dringen. Een van de meest opvallende ingrepen aan het Decreet Jeugddelinquentie is de afschaffing van de maximale leeftijdsgrenzen om reacties op een jeugddelict op te leggen en uit te voeren. Dit betekent dat er nu ook sancties kunnen worden opgelegd aan jongeren ouder dan 23 jaar voor misdrijven die ze hebben begaan wanneer ze minderjarig waren. Daarnaast wordt ingezet op een versterkte lokale samenwerking (o.m. met politie en justitie) en een betere informering van slachtoffers. Met elektronische monitoring krijgen jeugdrechters een bijkomende tool in handen om een gepaste straf op te leggen.
Leeftijdsgrenzen afgeschaft
Iemand die op minderjarige leeftijd – d.w.z. tussen zijn 12e en 18e levensjaar – een jeugddelict pleegt, kan op basis van het Decreet Jeugddelinquentierecht een reactie opgelegd krijgen.
Voor het opleggen en uitvoeren van reacties voorziet het decreet tegelijk in maximale leeftijdsgrenzen. In beginsel kunnen de reacties die aan verdachten en plegers van jeugddelicten worden opgelegd niet langer duren dan het moment dat de betrokkende de leeftijd van 23 jaar heeft bereikt. Ook de afhandeling op het niveau van het openbaar ministerie neemt op dat moment een einde. De jeugdrechtbank kan in principe ook geen sanctie meer opleggen aan iemand die inmiddels 23 jaar is geworden. Die leeftijdsgrens geldt ook voor zogenaamde ‘ogenblikkelijke’ sancties, zoals de berisping en de (loutere) vaststelling dat geen sanctie dient te worden opgelegd gelet op wat als maatregel is uitgevoerd of doorlopen.
Het decreet voorziet wel in een aantal uitzonderingen op die principiële leeftijdsgrens van 23 jaar. Bijvoorbeeld voor de sanctie van de gesloten begeleiding van maximaal 2, 5 of 7 jaar en voor de terbeschikkingstelling van de jeugdrechtbank. Deze sancties nemen uiterlijk een einde op de dag waarop de delictpleger de leeftijd van 25 respectievelijk 35 jaar bereikt.
De decreetgever voorziet nu in de afschaffing van de maximale leeftijdsgrenzen voor het opleggen van reacties aan minderjarige verdachten en delictplegers en voor de uitvoering ervan. Zolang de verjaringstermijn niet is ingetreden is dus reactie op grond van het decreet jeugddelinquentierecht mogelijk. Op die manier kunnen delictplegers eenmaal ze 23 jaar zijn, alsnog een reactie opgelegd krijgen voor het jeugddelict dat ze pleegden. De reacties moeten steeds ten uitvoer worden gelegd op een wijze die is aangepast aan de leeftijd die de delictpleger heeft op het ogenblik van de tenuitvoerlegging. Jongeren moeten ook steeds gescheiden van volwassenen worden opgevangen.
Versterking lokale ketenaanpak
De decreetgever zet een duidelijke stap naar een versterkte lokale samenwerking tussen lokale, buurtgerichte actoren en welzijn en justitie. Er wordt ingezet op een ketenaanpak waar alle actoren, gaande van onderwijs, opleiding, welzijn, hulpverlening, justitie en politie versterkt samenwerken met lokale besturen zodat snel en efficient kan worden gewerkt naar oplossingen dicht en nabij de leefsituatie van jongeren en jongvolwassenen. Een integrale aanpak die ook stoelt op de begeleiding van het hele gezin van de jongere.
Via projectsubsidie werden sinds 2022 al bestaande projecten versterkt of nieuwe projecten opgezet. Met het huidige wijzigingsdecreet wordt voorzien in een verankering van een integrale en multidisciplinaire ketenaanpak jeugddelinquentie minimaal voor elk gerechtelijk arrondissement en een decretale rechtsgrond voor de Vlaamse regering om subsidies te kunnen toekennen in het kader van een ketenaanpak jeugddelinquentie.
Kortverblijf in gemeenschapsinstelling
De decreetgever zorgt voor de decretale verankering van kortverblijf in een afdeling van een gemeenschapsinstelling. Hiermee wordt tegemoetgekomen aan de vraag vanuit de jeugdmagistratuur naar meer differentiatie voor instroom in een gemeenschapsinstelling.
Elektronische monitoring
Om de re-integratiemogelijkheden van minderjarigen maximaal te realiseren voorziet de decreetgever dat elektronische monitoring ook in de fase van de voorlopige rechtspleging kan worden ingezet. En dar zowel als op zichzelf staande reactie als ter ondersteuning van voorwaarden zoals het volgen van een opleiding, tewerkstelling of een zinvolle tijdsbesteding, een positief project of ambulante maatregel.
Met elektronische monitoring krijgen jeugdrechters een bijkomende tool in handen om een gepaste straf op te leggen.
Met een enkelband wil men minderjarige delinquenten van heel nabij opvolgen en kort op de bal spelen. De enkelband moet een signaal zijn en moet kansen bieden voor jongeren die nog naar school kunnen blijven gaan of therapie kunnen volgen. De decreetgever voorziet wel in een aantal uitzonderingen. Niet elke delinquent kan een enkelband krijgen.
Recht op informatie
Slachtoffers worden voortaan sneller en beter geïnformeerd i.v.m. de maatregelen die een jeugddelinquent opgelegd krijgt. Nu geldt al dat een slachtoffer verwittigd wordt als een jeugddelinquent vrijkomt. Dat wordt uitgebreid: slachtoffers krijgen informatie over alle maatregelen die een jeugddelinquent opgelegd krijgt. Dus bijvoorbeeld ook wanneer een delictpleger een enkelband krijgt.
Uitvoering terbeschikkingstelling
Net als bij volwassenen kan het noodzakelijk zijn om ook jongeren na het einde van hun straf op te volgen als ze een gevaar zouden betekenen voor de maatschappij. Daarom wordt een terbeschikkingstelling van 10 tot 15 jaar (afhankelijk van de strafmaat) mogelijk gemaakt.
Concreet wordt een terbeschikkingstelling ingevoerd bij zwaarwichtige feiten zoals terroristische misdrijven, ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht en ernstige misdrijven tegen de integriteit van personen, waaronder seksuele misdrijven, waarbij op basis van een medisch-psychologisch verslag, een risicotaxatie dus, blijkt dat de jongere verdere begeleiding of behandeling nodig heeft en een hoog risico op recidive heeft.
Gegevensdeling tussen Justitie en Handhaving
Het wijzigingsdecreet voorziet tot slot in de mogelijkheid van noodzakelijke gegevensdeling in het kader van de elektronische monitoring met het Vlaams Centrum Elektronisch Toezicht (dat instaat voor de controle op het individuele uurrooster en de uitvoering van de individuele voorwaarden in het kader van elektronische monitoring) en met de justitieassistenten (die kunnen instaan voor de opvolging van de strafuitvoering als de minderjarige verdachte of delictpleger de volle leeftijd van 23 jaar heeft bereikt).
Die mogelijkheid van gegevensdeling is er daarnaast ook in het kader van de overgang van minder- naar meerderjarigheid. Als een jongere ook als meerderjarige feiten heeft gepleegd, kan het zijn dat hij ook onder toezicht staat van en wordt opgevolgd door een justitieassistent. Ook dan is uitwisseling met en inbreng van de justitieassistent relevant.
Technische rechtzettingen
Tot slot zijn er nog enkele technische rechtzettingen. Onder meer aan de lijst van jeugddelicten die in aanmerking komen voor een sanctie van langdurige gesloten begeleiding en uithandengeving.
Op vraag van en na overleg met de jeugdmagistratuur is de oriëntatie ten gronde geschrapt. Die was procedureel immers niet mogelijk.
In werking: 23 mei 2024 (mits uitzonderingen).
