In uitvoering van ‘het OPCAT’ – ‘het Facultatief Protocol bij het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing’ – zal binnen het Federaal Instituut voor de bescherming en de bevordering van de rechten van de mens (FIRM) een onafhankelijk Preventiemechanisme worden opgericht. Voornaamste doel: de rechten van gedetineerden preventief beschermen en waarborgen. Het nieuwe Preventiemechanisme werkt samen met de bestaande instanties die toezicht houden op de inachtneming van de mensenrechten in plaatsen van vrijheidsberoving, onder meer het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten (Comité P).
OPCAT
In 2006 is ‘het Facultatief Protocol bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen’ (OPCAT) in werking getreden. Dat voorziet in een systeem van regelmatige bezoeken aan plaatsen waar personen worden vastgehouden om foltering en andere wrede, onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen te voorkomen.
Deze preventieve bezoeken worden enerzijds uitgevoerd door een internationaal orgaan - het Subcomité voor de voorkoming van foltering –, anderzijds door nationale organen - de Nationale Preventiemechanismen - (NPM’s).
België is dus op basis van het OPCAT verplicht om een Nationaal Preventiemechanisme op te richten. Iets waar de federale wetgever nu werk van maakt.
Preventiemechanisme binnen FIRM
Het Nationaal Preventiemechanisme krijgt een plaats binnen het Federaal Instituut voor de bescherming en de bevordering van de rechten van de mens (FIRM). Al gaat het wel om een autonome federale instelling, met een autonoom budget en personeel.
De Oprichtingswet van 21 april 2024 verduidelijkt de opdrachten en werking van het nieuwe mechanisme. Zo zal het
| • | op regelmatige tijdstippen de situatie onderzoeken van de mensen die van hun vrijheid zijn beroofd en die verblijven in plaatsen van vrijheidsberoving om hen beter te beschermen tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing; |
| • | aanbevelingen formuleren ter attentie van de bevoegde autoriteiten en samen met hen instaan voor de follow-up daarvan. |
| • | voorstellen en opmerkingen formuleren over de wetgeving en een jaarverslag opstellen; |
| • | burgers informeren; en |
| • | op internationaal niveau contacten onderhouden. |
De wetgever voorziet in een nauwe samenwerking tussen het nieuwe Preventiemechanisme en de bestaande instanties die toezicht houden op de inachtneming van de mensenrechten in plaatsen van vrijheidsberoving. Denk aan het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten (Comité P), de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG) en het Federaal Centrum voor de analyse van de migratiestromen, de bescherming van de grondrechten van de vreemdelingen en de strijd tegen de mensenhandel (Myria).
Het zullen deze gespecialiseerde instanties zijn, die de verantwoordelijk zullen zijn voor de plaatsbezoeken.
A-status FIRM
Tot slot zijn er een aantal wettelijke ingrepen die het FIRM beter in staat moeten stellen om de A-status te verkrijgen en bijgevolg als ‘Nationaal Mensenrechteninstituut’ te worden erkend. Sinds maart 2023 heeft het FIRM de B-status.
In werking: 13 mei 2024 (10 dagen na publicatie in het Belgisch Staatsblad).
