• Opsporingsonderzoek à charge en à décharge

Het opsporingsonderzoek wordt à charge en à décharge gevoerd. Dat beginsel is voortaan uitdrukkelijk opgenomen in het Wetboek van Strafvordering.

Artikel 28bis §1, eerste lid van het Wetboek van Strafvordering bepaalt dat het opsporingsonderzoek ‘het geheel van handelingen is die ertoe strekken de misdrijven, hun daders en de bewijzen ervan op te sporen en de gegevens te verzamelen die dienstig zijn voor de uitoefening van de strafvordering’. In een recent arrest nr. 97/2020 van 25 juni 2020 van het Grondwettelijk Hof oordeelde het Hof dat het feit dat de wetgever aan personen die het voorwerp uitmaken van een opsporingsonderzoek — namelijk de verdachte en de benadeelde partij — niet dezelfde rechten heeft toegekend als die welke hij heeft toegekend aan de inverdenkinggestelde en aan de burgerlijke partij in het kader van een gerechtelijk onderzoek, de Grondwet en het gelijkheidsbeginsel niet schendt. Het Hof motiveerde dit op basis van 2 argumenten waarvan de eerste luidt dat de procureur des Konings niet is onderworpen aan een wettelijke verplichting om een onderzoek à charge en à décharge te voeren. De letterlijke wettekst voorziet inderdaad geen verplichting voor de procureur des Konings om “à décharge” te onderzoeken. Maar bij de ontleding van alle wettelijke verplichtingen die op het openbaar ministerie rusten is het onmogelijk staande te houden dat het opsporingsonderzoek en de zoektocht naar de waarheid kan worden uitgevoerd zonder dat de elementen à décharge in acht moeten worden genomen.

De uitspraak heeft een vereniging veroorzaakt van de omschrijving van de opdracht van het openbaar ministerie en van de invulling van het opsporingsonderzoek. Die beperking dient bijgevolg bijgesteld te worden door in het Wetboek van Strafvordering expliciet te bepalen dat het opsporingsonderzoek à charge en à décharge wordt gevoerd.

• Beslagprocedure voor goederen

De beslagprocedure voor goederen die geen vermogensvoordelen zijn in de zin van artikel 42, 3°, van het Strafwetboek krijgt vorm in artikel 35bis van het Wetboek van Strafvordering.

In de gevallen waarin de wet bepaalt dat de verbeurdverklaring van onroerende goederen die hebben gediend of bestemd waren voor het plegen van het misdrijf mogelijk is, zal worden gehandeld overeenkomstig de vormvoorschriften van artikel 35bis van het Wetboek van Strafvordering. Dat artikel geldt mutatis mutandis als de gemeenrechtelijke procedure voor de inbeslagneming voor onroerende goederen die het instrument zijn van het misdrijf. Het betreft de gevallen waarin de wet de verbeurdverklaring van onroerende goederen als instrument van het misdrijf toelaat, zonder expliciete verwijzing naar artikel 35bis van het Wetboek van Strafvordering, onder meer de artikelen 417/42,433quater/8 van het Strafwetboek.

• Psychologisch deskundigenonderzoek

Artikel 43 van het Wetboek van Strafvordering wordt gewijzigd om de procureur des Konings in een zo vroeg mogelijk stadium van de strafprocedure de mogelijkheid te geven een psychologisch deskundigenonderzoek te kunnen vorderen. De wetgever creëert een algemeen kader zodat de procureur des Konings een psychologisch onderzoek kan vorderen wanneer hij het gewenst acht zich te laten adviseren door een deskundige in functie van de te nemen beslissingen. De nodige garanties inzake de rechten van de verdediging van de verdachte zijn daarbij wettelijk verankerd.

• Hersteltraject

Het Wetboek van Strafvordering voorziet voortaan de mogelijkheid tot het opleggen van een hersteltraject voor bepaalde strafgerechten, met name de correctionele rechtbanken en de hoven van beroep. Hiervoor wordt een nieuw artikel 190sexies ingevoegd, dat van overeenkomstige toepassing is op het niveau van het hof van beroep door het verwijzingsartikel in artikel 209bis. De procedure wordt niet voorzien voor de politierechtbanken.

De wetgever bepaalt onder welke voorwaarden de rechtbank een hersteltraject kan opleggen. Het moet bijvoorbeeld gaan om feiten die niet van dien aard schijnen te zijn dat ze gestraft moeten worden met een hoofdstraf van meer dan 5 jaar gevangenisstraf of een zwaardere straf. Daarnaast moet er sprake zijn van een verslavings-, agressie of psychosociale problematiek in oorzakelijk verband met de feiten, de beklaagde mag de hem tenlastegelegde feiten niet ontkennen en moet gemotiveerd zijn om deel te nemen aan het traject.

Het speerpunt van de hersteltrajecten vormt de multidisciplinaire aanpak. Hiertoe dient de rechtbank samen te werken met enerzijds het parket en de balie en anderzijds de diensten die zullen instaan voor de opvolging en de begeleiding van de beklaagden. Tijdens de periode waarin de beklaagde wordt opgevolgd kunnen hem een behandeling of andere bijkomende maatregelen worden voorgesteld waardoor naast de onderliggende problemen (verslaving, agressieprobleem, …) ook andere problematieken kunnen worden aangepakt (schulden, werkloosheid, dakloosheid) waardoor de kans op recidive afneemt. Er zal regelmatig overleg worden gepleegd met de bevoegde diensten van de gemeenschappen die instaan voor de opvolging van het traject teneinde een goed onderbouwde en multidisciplinaire aanpak mogelijk te maken.

De rechtbank is verplicht een protocol af te sluiten met het parket, de balie en de partners die instaan voor de uitvoering van de hersteltrajecten. Het protocol specifieert op welke manier de opvolging en de informatiedoorstroming geregeld wordt.

In werking: 26 januari 2024. Mits overgangsbepalingen voor de hoven en rechtbanken die op deze datum nog geen protocol hebben gesloten. Dat protocol moet afgesloten zijn uiterlijk 1 januari 2028.

• Cassatieberoep

Met een wijziging aan artikel 278, § 4 van het Wetboek van Strafvordering geeft de wetgever gevolg aan het arrest nr. 119/2022 van 29 september 2022 van het Grondwettelijk Hof. In dat arrest oordeelde het Hof dat artikel 278, § 4 Sv. de Grondwet schendt omdat er op basis van het artikel geen cassatieberoep kan worden ingesteld tegen de beslissing van de voorzitter van het hof van assisen om bepaalde getuigen niet op te nemen in de lijst van getuigen opgesteld tijdens de preliminaire zitting. De partijen voor een andere vonnisrechter in strafzaken kunnen wel een cassatieberoep instellen tegen een dergelijke weigering. De federale wetgever zorgt voor een aanpassing en voorziet in het sv. dat een voorziening in cassatie kan worden ingesteld samen met de voorziening in cassatie tegen het eindarrest. Het gaat specifiek om een uitgesteld cassatieberoep zoals voorzien door art. 420, eerste lid, Sv.

• Uithandengeving minderjarigen

De wetgever voegt een vierde punt toe aan artikel 420, tweede lid Sv. zodat opnieuw dadelijk cassatieberoep kan worden aangetekend tegen de beslissing tot uithandengeving van een minderjarige. Die mogelijkheid werd immers afgeschaft door de Wet rechtspleging Hof van Cassatie in strafzaken van 14 februari 2014. Het Grondwettelijk Hof oordeelde evenwel in zijn arrest van 24 oktober 2019 (nr. 161/2019) dat die lacune de Grondwet schendt. De wetgever komt nu aan dat arrest tegemoet.

• Snelrechtprocedure

In Boek II, Titel I van het Wetboek van Strafvordering wordt het opschrift van hoofdstuk V vervangen als volgt: “Hoofdstuk V. De snelrechtprocedure”. Het doel is om de algemene beleidsnota Justitie uit te voeren die het herstel van een snelrechtprocedure beoogt, in nauw overleg met diverse actoren. De wetgever wil het procedurele arsenaal waarover magistraten beschikken daarmee aanvullen om sneller te kunnen reageren op een reeks misdrijven die het gevoel van openbare veiligheid verstoren. Dit zal toelaten een gevoel van straffeloosheid in hoofde van de daders en recidive te voorkomen.

De nieuwe snelrechtprocedure vormt een aanvulling op de bestaande procedures en zal van toepassing zijn op personen die zijn aangehouden. Het gaat niet om een uitbreiding van de voorlopige hechtenis. De nieuwe procedure in artikelen 216quinquies en volgende van het Wetboek van Strafvordering vervangt de oude procedure voor onmiddellijke verschijning.

In afwijking van artikel 127 van het Wetboek van Strafvordering, kan de procureur des Konings een persoon die aangehouden is met toepassing van artikel 16 van de Wet Voorlopige Hechtenis van 20 juli 1990, oproepen met het oog op het toepassen van de snelrechtprocedure voor de politierechtbank of de correctionele rechtbank. Dit kan pas gebeuren wanneer de onderzoeksrechter van oordeel is dat hij alle onderzoekshandelingen heeft uitgevoerd die hij nodig acht en dat het onderzoek daarom wat hem betreft kan worden afgesloten, en wanneer hij het dossier heeft overgemaakt. Het akkoord van de aangehoudene wordt geacteerd in een proces-verbaal door de onderzoeksrechter.

De procedure is bedoeld voor eenvoudige zaken waarbij de feiten voldoende vastgesteld zijn en de onderzoeksrechter inschat dat de noodzakelijke onderzoeksdaden werden uitgevoerd. “Eenvoudige zaken” zijn zaken waarin de dader en het slachtoffer zijn geïdentificeerd en de schade bekend is.

De Wet verzachtende omstandigheden van 4 oktober 1867 wordt ook gewijzigd in functie van de nieuwe procedure.

• Autonome probatiestraf

• AML6-richtlijn

Het Strafwetboek is voortaan afgestemd op de vereisten uit de zogenaamde AML6-richtlijn, de zesde Antiwitwasrichtlijn (Richtlijn 2018/1673).

• Bescherming politieambtenaren

• Overgooien van voorwerpen over gevangenismuren

Voortaan moet de strafrechter bij bepaalde misdrijven rekening gehouden met het feit of het misdrijf in het bijzijn van een minderjarige werd gepleegd.

De aanwezigheid van minderjarige kinderen wordt bij sommige misdrijven beschouwd als een verzwarende factor. Onder meer bij doodslag (wijziging van artikel 397bis Sw.), slagen en verwondingen gepleegd in het kader van intrafamiliaal geweld (wijziging van artikel 410 Sw.), foltering, onmenselijke behandeling en onterende behandeling (nieuw artikel 417/4/1 Sw.) en belaging (wijziging van artikel 442bis Sw.). Bij de keuze van de straf of de maatregel en de zwaarte ervan moet de rechter in overweging nemen dat het misdrijf werd gepleegd in het bijzijn van een minderjarige.

• Strafbaarstelling wapenvervoer

Overeenkomstig het regeerakkoord wordt artikel 58bis, 1°van het Gerechtelijk Wetboek gewijzigd om het ambt van milieurechter en het ambt van substituut-procureur des Konings gespecialiseerd in milieu-aangelegenheden er wettelijk in te verankeren.

De federale wetgever komt daarmee ook tegemoet aan een vraag die al lang leeft. De Hoge Raad voor de Justitie is al langer vragende partij voor een dergelijke specialisatie bij de zetel en het parket. Milieucriminaliteit vergt immers een specifieke kennis en aanpak, klinkt het. Het gaat hier over een complexe materie met Europese, regionale en sectoriële wetgeving.

Aan het Wetboek van de Belgische nationaliteit worden voornamelijk zuiver technische wijzigingen aangebracht. Onder meer artikel 15 m.b.t. de procedure van verkrijging van de Belgische nationaliteit en artikel 17 over het terugkrijgen van de Belgische nationaliteit.

Verder zijn er aanpassingen m.b.t. de verjaringstermijn.

De verzoeken die bij de commissie voor financiële hulp van slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en occasionele redders werden ingediend na 18 maart 2020 en die om die reden onontvankelijk werden verklaard wegens laattijdige indiening, worden ambtshalve of op vraag van de verzoeker door het secretariaat van de commissie heropend binnen de 18 maanden (tegen 5 augustus 2025).

De bepalingen m.b.t. de vrijheid onder voorwaarden en invrijheidstelling onder voorwaarden in de Wet Voorlopige Hechtenis worden aangevuld.

Momenteel kunnen de voorwaarden waaronder een verdachte van een misdrijf in vrijheid kan worden gesteld, worden opgelegd voor een duur van maximum 3 maanden. De voorwaarden kunnen worden verlengd maar dit dient te gebeuren vóór het verstrijken van de opgelegde termijn. Bij gebreke hiervan vervallen de voorwaarden. Dit kan zware gevolgen hebben als louter uit vergetelheid de voorwaarden niet tijdig werden verlengd. De federale wetgever komt daarom met een wijziging.

Wanneer de raadkamer, bij het regelen van de rechtspleging, de verdachte naar de correctionele rechtbank of naar de politierechtbank verwijst wegens een feit dat de toepassing wettigt van een van de voorwaarden, beslist zij bij een afzonderlijke en gemotiveerde beschikking, of de opgelegde voorwaarden al dan niet gehandhaafd worden tot de beslissing ten gronde kracht van gewijsde heeft verkregen of tot een beslissing van vroegere datum tussenkomt die een einde maakt aan de vervolging. Zij kan ambtshalve, op vordering van de procureur des Konings of op verzoek van de verdachte, de opgelegde voorwaarden wijzigen, opheffen of vrijstelling verlenen van de naleving van alle voorwaarden of sommige daarvan.

Na het afsluiten van het gerechtelijk onderzoek kan het vonnisgerecht waarbij de zaak aanhangig is, op vordering van de procureur des Konings of op verzoek van de verdachte, de opgelegde voorwaarden wijzigen, opheffen of vrijstelling verlenen van de naleving van alle voorwaarden of sommige daarvan. Voorheen kon het vonnisgerecht de voorwaarden verlengen voor maximum drie maanden en uiterlijk tot het vonnis, de voorwaarden intrekken of een vrijstelling verlenen.

De wijziging aan de Wet voorlopige hechtenis waaruit volgt dat de voorwaarden gehandhaafd worden tot de beslissing ten gronde kracht van gewijsde heeft verkregen of tot een beslissing van vroegere datum tussenkomt die een einde maakt aan de vervolging is van toepassing op voorwaarden die lopende zijn op 5 februari 2024 nadat de betrokken rechter zich heeft kunnen uitspreken over de eventuele wijziging, opheffing of vrijstelling ervan.

De beperking van het aantal hernieuwingen van de mandaten van de magistraten bij de BIM-commissie (de bestuurlijke commissie die toezicht houdt op de specifieke en uitzonderlijke methodes voor het verzamelen van gegevens) wordt versoepeld.

Voortaan kunnen magistraten aan het einde van hun tweede hernieuwing opnieuw voor een mandaat van 5 jaar aangewezen worden wanneer er geen andere kandidaten zijn of er geen andere kandidaten geschikt worden bevonden voor het opnemen van een mandaat als effectief of plaatsvervangend lid.

In geval van overtreding van artikel 43/8 van de Kansspelwet, namelijk de regels voor kansspelen via informatiemaatschappijinstrumenten – kan voortaan een administratieve geldboete worden opgelegd door de Kansspelcommissie. Tot nog toe waren bij een inbreuk alleen een waarschuwing, schorsing of intrekking van de vergunning voor een bepaalde periode en een tijdelijk of permanent verbod op de exploitatie van een of meer kansspelen mogelijk.

Verder zijn de vergunningen G1 en G2 voor kansspelen in televisieprogramma’s en in de media afgeschaft. Deze werden eigenlijk nog amper nog gebruikt.

De verzamelwet voert een rechtsmiddel toe aan de Wet wederzijdse internationale rechtshulp in strafzaken van 2004 om tegemoet te komen aan het arrest van het Grondwettelijk Hof van 13 januari 2022 (nr. 1/2022). Het Hof oordeelde toen dat de wet de Grondwet schendt omdat het niet voorzag in een rechtsmiddel dat, in geval van een inbeslagneming van bewijsstukken op grond van een verzoek om wederzijdse rechtshulp dat uitgaat van een Staat die geen lid is van de Europese Unie, zou toelaten de inachtneming te laten controleren van de Wet wederzijdse internationale rechtshulp in strafzaken en met name de inachtneming van de verzoekvoorwaarden, en, indien niet is voldaan aan die voorwaarden, een beslissing tot opheffing van de inbeslagneming te verkrijgen.

Artikel 10 van de Wet externe rechtspositie veroordeelden regelt de termijn waarover de minister of zijn gemachtigde (in casu de directie detentiebeheer van de penitentiaire administratie) beschikt om beslissingen te nemen m.b.t. toekenning van een uitgaansvergunning, penitentiair verlof of de plaatsing in een transitiehuis. Deze termijn is uitgedrukt in “werkdagen”. De wet duidt nu wat onder het begrip ‘werkdagen’ moet worden begrepen. Het gaat om alle dagen m.u.v. zaterdagen, zondagen, feestdagen (de wettelijke feestdagen, alsook 2 november, 15 november en 26 december), de periode tussen 27 december en 31 december en de eventueel bij ministeriële omzendbrief door de minister van ambtenarenzaken vastgestelde brugdagen.

Dit hoofdstuk brengt voornamelijk technische correcties in de Wet wederzijdse erkenning rechterlijke beslissingen in strafzaken.

Verder zijn er aanpassingen aan de regels m.b.t. het voorafgaand beslag. Het toepassingsgebied wordt uitgebreid tot de verbeurdverklaring per equivalent. De procureur des Konings kan ook goederen in beslag nemen die niet verbeurdverklaard zijn maar waarop de verbeurdverklaring per equivalent uitgevoerd kan worden. Daarnaast wordt de teruggave tegen betaling van een geldsom mogelijk, zoals in het geval van een klassiek beslag.

Tot slot regelt de wetgever ook de procedure voor het gebruik van de dwangmaatregelen die noodzakelijk zijn om het voorafgaand beslag te kunnen leggen. Het betreft dwangmaatregelen die enkel door de onderzoeksrechter genomen kunnen worden zoals een huiszoeking in de woning waar het verbeurdverklaarde goed zich bevindt. De procureur des Konings die het confiscatiecertificaat ontvangt zal de onderzoeksrechter verzoeken om hiervoor een machtiging te verlenen. Deze rechter heeft een marginale controlebevoegdheid: niet de opportuniteit maar enkel de proportionaliteit en de wettigheid wordt onderzocht. Na machtiging zal de procureur des Konings een politiedienst vorderen die instaat voor het leggen van het beslag en de uitvoering van de dwangmaatregel.

Opdat eenieder die geschaad zou kunnen zijn door een inbeslagname ter uitvoering van een Europees onderzoeksbevel daadwerkelijk toepassing zou kunnen maken van de rechtsmiddelen die open staan tegen de tenuitvoerlegging van een Europees onderzoeksbevel (artikel 22, § 2 van de Wet Europees onderzoeksbevel in strafzaken), moet deze benadeelde over de mogelijkheid beschikken om informatie te verkrijgen over de elementen van het strafdossier waarover de Belgische overheden beschikken en op basis waarvan zij hebben beslist over de tenuitvoerlegging van het Europees onderzoeksbevel. Daarom wordt voorzien dat de Belgische uitvoerende autoriteit op het moment van de inbeslagname of erna, een kennisgeving doet aan diegene die geschaad wordt door het beslag, al dan niet op verzoek van deze laatste. Deze regel geldt niet indien het bewijsmateriaal reeds onmiddellijk is overgedragen aan de bevoegde autoriteiten van de uitvaardigende Staat of indien de geheimhouding van een onderzoek in het gedrang zou komen.

Binnen de FOD Justitie worden een dienst gerechtskosten en een vereffeningsbureau opgericht. De dienst gerechtskosten bestaat uit een centraal bureau gerechtskosten en een taxatiebureau.

Met de wijzigingen aan de Wet van 21 maart 2022 houdende wijzigingen aan het Strafwetboek met betrekking tot het seksueel strafrecht wordt aan Child Focus de bevoegdheid te geven om in eigen naam of in naam van slachtoffers een rechtsvordering in te stellen in gevallen van seksuele uitbuiting van minderjarigen en afbeeldingen van seksueel misbruik van minderjarigen.

In werking: 5 februari 2024 (mits uitzonderingen en overgangsbepalingen).